Η πραγματική επιτυχία μιας αποτυχημένης εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Ο τίτλος μου ήρθε στο μυαλό προτού καλά καλά ξυπνήσω. Ισως να έφταιγε το γεγονός πως τη προηγούμενη ημέρα μια ασθενής μας, με είχε ενημερώσει πως το αποτέλεσμα του κύκλου της εξωσωματικής γονιμοποίησης που είχε υποβληθεί ήταν αρνητικό. Το αρνητικό αυτό αποτέλεσμα ήρθε κι έδεσε μαζί με ένα ακόμα, κάποιες μέρες πριν. Δεν είναι πως δε γνώριζα τις δυσκολίες των περιστατικών αυτών στο να επιτύχουν μια εγκυμοσύνη και μάλιστα με την πρώτη. Είναι απλά, πολύ πολύ απλά και ανθρώπινα, πως τις περισσότερες φορές δεν ξέρεις, αν το επόμενο που θα αποφασίσεις να κάνεις θα είναι αρκετό. Θα έχει αποτέλεσμα.
Υπάρχουν διεθνώς κάποια αδιαμφισβήτητα στατιστικά, από τις ανώτατες αρχές που διέπουν την επιστήμη μας, αυτής της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, καθώς και της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, που αφορούν τις πιθανότητες που έχει μια γυναίκα να φέρει στον κόσμο ένα παιδί με κάποια από τις μεθόδους της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Δηλαδή, για να το θέσω πιο απλά, στατιστικά που έχουν να κάνουν με τη πιθανότητα γέννησης ενός παιδιού ανά προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης (live birth rate per cycle), και για τα οποία έχω αναφερθεί σε παλαιότερο άρθρο μου. Τα στατιστικά αυτά, πάνω κάτω (χρησιμοποιώντας διαφορετικές πηγές) αναφέρουν πιθανότητες επιτυχίας:
30 με 40% για γυναίκες μικρότερες από 35 ετών
25 με 32% για γυναίκες ηλικίας 35 με 37
15 με 22% για γυναίκες 38 με 40
6 με 12% για γυναίκες 40-41
<5 σε γυναίκες πάνω από 42
Τα πιο “φτωχά” ποσοστά τα δίνουν οι ευρωπαϊκές αρχές (HFEA etc), τα πιο “πλούσια” οι αμερικάνοι (SART).
Κάθε ένας από εμάς, τους ειδικούς, που έχει/φτάνει αυτά τα στατιστικά πρέπει να είναι τρισευτυχισμένος. Για το λόγο αυτό, όταν χαζεύοντας στο διαδίκτυο βλέπω κλινικές, τόσο εδώ όσο και στο εξωτερικό, που, πχ μιλάνε για το πόσο πανεύκολα ένα ζευγάρι πέτυχε με την πρώτη προσπάθεια σε αυτούς ενώ είχε αποτύχει πόσες φορές κάπου αλλού, ή πχ πόσο εύκολα, πάλι με την πρώτη, με την καινούργια μέθοδο μια γυναίκα στα 42 της έμεινε έγκυος, ή πολλά ακόμα περιστατικά τόσο εύκολης επιτυχίας….θυμώνω. Όχι πως δε συμβαίνει, κι ευτυχώς και δόξα το Θεώ, συμβαίνει για πολλούς. Και μόνο εγώ ξέρω τη χαρά μου για κάθε ένα θετικό αποτέλεσμα που παίρνουμε. Ιδιαίτερα εάν αυτή η επιτυχία ήρθε με την πρώτη.
Όμως, για κάθε ένα ζευγάρι που εύκολα πέτυχε, με την πρώτη, ή τη δεύτερη ή και την τρίτη (τι σημασία πραγματικά έχει άμα το αποτέλεσμα ήταν εντέλει θετικό) υπάρχουν άλλα τόσα, πολύ περισσότερα ζευγάρια που έχουν ταλαιπωρηθεί και ταλαιπωρούνται ακόμη, και ίσως, βρίσκονται σε εκείνο το σημείο που δεν υπάρχουν πολλά ακόμα περιθώρια για ένα θετικό αποτέλεσμα. Και θυμώνω πολύ περισσότερο, όταν η λέξη κλειδί και το μέτρο επιτυχίας είναι οι πιθανότητες επιτυχίας και όχι η ασφάλεια. Μα αυτό εννοείται θα μου πείτε… Εννοείται; Οκ τότε…
Πριν προχωρήσω παρακάτω, θα ήθελα να σας δώσω κάποιες πολύ βασικές πληροφορίες προκειμένου να καταλάβετε περαιτέρω τις δυνατότητες και τους περιορισμούς που υπάρχουν σε κάθε προσπάθεια για τεκνοποίηση. Ως φυσική αναπαραγωγική ικανότητα (fecundity/fecundability) εννοούμε τη “πιθανότητα να έχουμε μία κλινικά αποδεδειγμένη κύηση (σάκος/ έμβρυο/ καρδιακή λειτουργία) κατά τη διάρκεια του έμμηνου κύκλου σε ζευγάρια που δεν υπήρχε εγκυμοσύνη στον προηγούμενο κύκλο”. Σε νεαρά ζευγάρια, που προσπαθούν να συλλάβουν με φυσικό τρόπο, χωρίς βεβαρημένο ιστορικό, η πιθανότητα αυτή ανά κύκλο είναι περίπου 20%, ενώ ένα 45%, 65%, 85% των ζευγαριών (σχετικά νεαρής ηλικίας ξαναλέω) θα επιτύχουν μια εγκυμοσύνη μετά από 3, 6 και 12 έμμηνους κύκλους προσπάθειας. Ως υπογονιμότητα, βάση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, ονομάζουμε τη μη έλευση εγκυμοσύνης μετά από 12 μήνες, συχνών (2-3 φορές την εβδομάδα ανεξάρτητα από τις γόνιμες ημέρες), ελεύθερων σεξουαλικών επαφών, κατάσταση που αφορά αυτό το 15% περίπου των ζευγαριών που δεν κατάφερε τελικά να επιτύχει μια κλινικά βιώσιμη εγκυμοσύνη.
Και αν σε αυτά τα αδιαμφισβήτητα στατιστικά θελήσω να εμβαθύνω λίγο περισσότερο, και να γίνω ακόμα πιο συγκεκριμένη ανά ηλικία, τότε αυτό το 20-25% που αφορά τη μηνιαία φυσική αναπαραγωγική ικανότητα (MFR) γίνεται ως εξής:
MFR: 25% στα 25 έτη
MFR: 15% στα 30 έτη
MFR: 10% στα 35 έτη
MFR: 5% στα 40 έτη
MFR: 1% στα 45 έτη
Όταν λοιπόν αυτά είναι τα δεδομένα και οι περιορισμοί που η ίδια η Φύση θέτει, πως λοιπόν κάποιοι αναφέρονται έτσι απλά σε πιθανότητες επιτυχίας της τάξης των 75% ανά κύκλο προσπάθειας, ακόμα και σε γυναίκες πάνω από 35-38 ετών… (Αυτό συνέβη και στο τελευταίο Fertility Show που πήγα στο Λονδίνο. Δυστυχώς αρκετές κλινικές, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων που σεβόντουσαν και τους εαυτούς τους και τους ασθενείς, μιλούσαν για τέτοια εξωπραγματικά ποσοστά επιτυχίας…)
Χωρίς καμία αντίρρηση, η εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) αποτελεί μια σπουδαία επιστημονική ανακάλυψη. Αποτελεί τη μοναδική επιλογή για χιλιάδες ζευγάρια που επιθυμούν να γίνουν γονείς και από μόνοι τους δεν μπορούν. Ωστόσο, η μία και μόνη αλήθεια είναι, ότι η εξωσωματική γονιμοποίηση δεν λειτουργεί πάντα. Τουλάχιστον, όχι με την πρώτη φορά. Υπάρχουν πολλά ζευγάρια εκεί έξω που χρειάζεται να υποβληθούν σε πολύ περισσότερους από έναν κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης προτού τελικά πετύχουν το στόχο τους: μια εγκυμοσύνη και τη γέννηση ενός υγιούς μωρού.
Η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι μια εξαιρετικά ψυχοφθόρα και πολύ ακριβή διαδικασία. Αν και είναι πολύ δύσκολο τόσο το ζευγάρι όσο και ο γιατρός να αποδεχθούν ένα αρνητικό αποτέλεσμα, δυστυχώς συμβαίνει. Και αυτή είναι η αλήθεια. Τόσα χρόνια στο χώρο αυτό, έχω συναντήσει ζευγάρια που έρχονται, κάνουν μια προσπάθεια, και αν είναι το αποτέλεσμα αρνητικό φεύγουν. Και πάνε αλλού, που έχουν διαβάσει καλύτερα αποτελέσματα. Αυτά τα 75% ή πάντα με την πρώτη. Για κάθε ένα ζευγάρι που ήρθε και έφυγε επειδή δεν πέτυχε με την πρώτη (παρά τους περιορισμούς και τις δυσκολίες στη διάγνωση τους) έχω να σου αντιπαραθέσω ένα ζευγάρι που ήρθε και έμεινε (τελικά) σε εμάς έγκυος η γυναίκα με την πρώτη. Όμως, αυτό δε σημαίνει πως εμείς είμαστε υποχρεωτικά καλύτεροι από τους προηγούμενους. Ούτε υποχρεωτικά χειρότεροι από τους επόμενους.
Απλά (καθόλου βέβαια απλά πραγματικά) έτσι έχουν τα πράγματα.
Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους μία θεραπεία εξωσωματικής γονιμοποίησης μπορεί να αποτύχει. Το θέμα είναι να αντιληφθούμε όλοι (ασθενείς και γιατροί) το γιατί συνέβη αυτό.
Κι εδώ κρύβεται η πραγματική επιτυχία μιας αποτυχημένης προσπάθειας εξωσωματικής γονιμοποίησης. Να καταλάβουμε, να διορθώσουμε, να βελτιωθούμε.
Οι πιο βασικοί λόγοι για τους οποίους η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτυγχάνει είναι οι παρακάτω:
Η ηλικία της γυναίκας.
Η ποιότητα των ωαρίων ή/και των εμβρύων.
Η ανταπόκριση των ωοθηκών στο πρωτόκολλο διέγερσης.
Προβλήματα κατά την εμφύτευση / προβλήματα στο ενδομήτριο.
Για να δούμε όμως τα παραπάνω λίγο πιο αναλυτικά. Και να δούμε πως και τι μπορούμε να κάνουμε ώστε να “διεκδικήσουμε” έναν καλύτερο επόμενο κύκλο.
Ηλικία: Όσο η γυναίκα “μεγαλώνει”, τόσο “μικραίνουν” οι πιθανότητες για εγκυμοσύνη. Τις πιθανότητες τις ανέφερα ήδη πιο πάνω. Φυσικά, αυτό σε καμία περίπτωση δε σημαίνει ότι η εξωσωματική γονιμοποίηση δεν θα λειτουργήσει για την περίπτωσή σας. Το πιο αγαπημένο μου σημείο όταν αναφέρομαι σε ποσοστα είναι: “το ζευγάρι που πέτυχε είχε 100% επιτυχία”! Μάλιστα, όπως βλέπετε, η εξωσωματική εξασφαλίζει και υψηλότερα ποσοστά επιτυχίας σε σχέση με τη μηνιαία αναπαραγωγική ικανότητα (MFR). Τι μπορείτε να κάνετε: να αποδεχτείτε, όσο δύσκολο και αν είναι αυτό, τους περιορισμούς που θέτει η ηλικία σας. Ακόμα και αν όλες οι εξετάσεις σας είναι απόλυτα φυσιολογικές (μακάρι) πρέπει να δεχτείτε τις πιθανότητες. Έτσι, δε θα χάσετε πολύτιμο χρόνο ούτε ενδεχομένως χρήμα από εδώ και από εκεί, σε πιθανώς άσκοπες εξετάσεις ή θεραπείες, αλλά θα προσπαθήσετε από κοινού με το γιατρό σας να σχεδιάσετε ένα πιο εξατομικευμένο πλάνο θεραπείας, με χρονικούς περιορισμούς, εστιάζοντας στα καλά σας δεδομένα και τη γνώση που σας έχει “χαρίσει” μια προηγούμενη θεραπεία. Και κάτι ακόμα: μελέτες έχουν δείξει πως μεγαλύτερης αναπαραγωγικής ηλικίας άνδρες “καθυστερούν” περισσότερο να αφήσουν μία γυναίκα έγκυο.
Ποιότητα ωαρίων ή/και εμβρύων: κακή ποιότητα ωαρίων (ηλικία, Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών, Ενδομητρίωση κα) με σχεδόν μαθηματική ακρίβεια οδηγεί σε κακή ποιότητα εμβρύων, άλλος ένας σημαντικός παράγοντας που οδηγεί σε αποτυχία. Οχι πως το σπέρμα, αν είναι αυτό κακής ποιότητας δε παίζει το ρόλο του, αλλά οι διάφορες μελέτες έχουν δείξει, ότι εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις, η κακή ποιότητα των ωαρίων είναι αυτή που ευθύνεται σε ποσοστό πάνω από 75% και για την κακή ποιότητα των εμβρύων. Αρκετά έμβρυα, παρά την καλή φαινομενικά ποιότητα τους, έχουν γενετικές ή χρωμοσωμικές ανωμαλίες, γεγονός που τα κάνει “ακατάλληλα” για τα αυστηρά δεδομένα της φύσης, για εμφύτευση. Ακόμη, μερικά έμβρυα δεν έχουν αρκετά κύτταρα για να επιβιώσουν, ενώ πιο πριν ακόμα, ωάρια αδυνατούν να γονιμοποιηθούν ή να γονιμοποιηθούν φυσιολογικά. Τι μπορείτε να κάνετε: εάν η κακή ποιότητα είναι καθορισμένη γενετικά ή υπάρχει ιατρικός λόγος, δεν μπορείτε πραγματικά να κάνετε πολλά πράγματα γι αυτό. Όμως, αυτό δε σημαίνει πως πρέπει να επιβαρύνετε την κατάσταση με αλκοόλ, κάπνισμα και κακή διατροφή ή άλλα δεδομένα lifestyle που “μποϊκοτάρουν” σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό τη λειτουργία των ωοθηκών και των όρχεων. Επίσης, κάτι πολύ σημαντικό. ΠΆΝΤΑ να ζητάτε από το κέντρο της Εξωσωματικής Γονιμοποίησης τις φωτογραφίες των εμβρύων ή και των ωαρίων της κάθε προσπάθειας για το προσωπικό σας αρχείο. Μεγάλη βοήθεια για τον κάθε γιατρό να γνωρίζει ή να θυμηθεί τα δεδομένα ενός αποτυχημένου κύκλου. Μερικές φορές βλέπω φωτογραφίες από βλαστοκύστεις (Έμβρυα 5ης -6ης ημέρας με χαρακτηριστική μορφολογία) που μόνο βλαστοκύστεις δεν είναι. Οι φωτογραφίες αυτές πραγματικά έχουν μεγάλη αξία.
Πρωτόκολλο / Ανταπόκριση των ωοθηκών: Μερικές φορές συμβαίνει οι ωοθήκες μιας γυναίκας να μη μπορούν να ανταποκριθούν δεόντως στα φάρμακα και το πρωτόκολλο που έχει επιλεχθεί για μια προσπάθεια, προκειμένου να υπάρξει πολλαπλή ανάπτυξη ωοθυλακίων/ ωαρίων. Αν έχετε ήδη μειωμένο αριθμό ωαρίων, γεγονός πιθανό εάν είστε πάνω από 37 ετών, ή έχετε αυξημένα επίπεδα FSH και πολύ χαμηλά επίπεδα AMH, μπορεί να είναι πιο δύσκολο για το σώμα σας να αντιδράσει στα φάρμακα της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Με λίγα λόγια, αν το σώμα σας στο συγκεκριμένο κύκλο λειτουργεί καλά, “ανταποκρίνεται” στα φάρμακα και παράγει ικανοποιητικό αριθμό ωαρίων, τότε είναι πολύ πιθανό να έχετε ένα θετικό αποτέλεσμα. Αν δεν το κάνει, τότε οι πιθανότητες η εξωσωματική γονιμοποίηση θα αποτύχει είναι μεγαλύτερες. Τι μπορείτε να κάνετε: μη προχωρήσετε σε επόμενο κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης άμα δεν έχετε αναλύσει τα δεδομένα της αποτυχίας με το γιατρό σας. Μήπως την επόμενη φορά πρέπει να χρησιμοποιηθεί διαφορετικό πρωτόκολλο; Μήπως θα πρέπει να προηγηθεί ένας πιο στοχευμένος ορμονικός έλεγχος προτού ληφθούν ξανά ορμόνες; Και πόσες; Μήπως δεν έχει νόημα/ δεν επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν ορμόνες και μπορεί να γίνει Εξωσωματική Γονιμοποίηση σε Φυσικό Κύκλο χωρίς Φάρμακα; Επίσης, το πρωτόκολλο αυτό ήταν αντιληπτό και εύκολα εφαρμόσιμο; Ή προέκυψαν θέματα που την επόμενη φορά μπορεί να αποφευχθούν; Όλα αυτά είναι σημαντικές γνώσεις για την επόμενη φορά.
Εμφύτευση: Ίσως η πιο κοινή αιτία πίσω από μία αποτυχημένη εξωσωματική γονιμοποίηση. Καλό πρωτόκολλο, καλά ποσοστά φυσιολογικής γονιμοποίησης, καλά φαινομενικά αλλά και ουσιαστικά (σε περίπτωση που έχει προηγηθεί προεμφυτευτική διάγνωση) έμβρυα… Η θεραπεία όμως παρόλαυτά αποτυχγάνει. Τίθεται λοιπόν το θέμα της εμφύτευσης του εμβρύου. Το οποίο μπορεί να έχει σταματήσει να αναπτύσσεται χωρίς πραγματικά να φταίει κάτι που να μπορούμε με τα δεδομένα που έχουμε να προσδιορίσουμε. Ή να υπάρχουν γενετικοί και άλλοι λόγοι που η φύση επέλεξε το “stop” στο σημείο αυτό. Κάποιες έρευνες δείχνουν ότι οι χρωμοσωμικές ανωμαλίες μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στην εμφύτευση των εμβρύων σε ποσοστό τόσο υψηλό όσο και το 50% των περιπτώσεων…. Η´ να υπάρχουν πολύποδες ή/και άλλα προβλήματα στο ενδομήτριο ή τη μήτρα που δεν έχουν ακόμα διερευνηθεί. Στο τελευταίο Παγκόσμιο Συνέδριο Γυναικολογίας Μαιευτικής και Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής που πήγα στη Βιέννη λίγες εβδομάδες πριν (COGI VIENNA 2014), συζητήθηκε το κατά πόσο πρέπει να πραγματοποιείται κάτι πιο παρεμβατικό, όπως η Υστεροσκόπηση ακόμα και σε περιπτώσεις φυσιολογικής σαλπιγγογραφίας. Γιατί μπορεί, σε ένα σημαντικό 10-20 % των περιπτώσεων, να υπάρχει “κάτι” που μόνο η Υστεροσκόπηση μπορεί να διαγνώσει. Τι μπορείτε να κάνετε: να συζητήσετε ξανά και ξανά όλες τις παραμέτρους και να δείτε τι μπορεί να βελτιώσετε την επόμενη φορά.
Αυτές είναι οι τέσσερις πιο συχνές αιτίες που η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτυγχάνει. Ομως, ακόμα και αν έχετε μια αποτυχημένη προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης, αυτό σε καμία περίπτωση δε σημαίνει ότι θα πρέπει να παραιτηθείτε από την προσπάθεια να μείνετε έγκυος. Και αυτό ακριβώς είναι το θετικό και αισιόδοξο μήνυμα μου. Πριν προχωρήσετε σε μια νέα προσπάθεια, κάνετε με το γιατρό σας μία, όσο πιο λεπτομερή γίνεται, επανεκτίμηση της αποτυχημένης προσπάθειας, κρατήστε σε αρχείο δεδομένα και φωτογραφίες, και μη διστάσετε να ζητήσετε αναφορά και περίληψη της προσπάθειας σας, στην περίπτωση που θελήσετε να αλλάξετε γιατρό. Σκεφτείτε εάν είσαστε ευχαριστημένοι με το γιατρό σας, την κλινική σας και τις υπηρεσίες που λαμβάνετε στο σύνολο, πριν προσπαθήσετε ξανά. Μην όμως αλλάζεται “έτσι εύκολα” γιατρό επειδή δεν πετύχατε με τη πρώτη. Εκτός και αν υπάρχουν περισσότερα στοιχεία που σας οδηγούν σε αυτή την αλλαγή. Επίσης, μιλήστε ειλικρινά, “ανοιχτά” με το γιατρό σας σχετικά με το τι αυτός ή αυτή σκέφτεται πως μπορεί να πήγε στραβά και αν υπάρχει κάτι που εσείς ή ο σύντροφός σας μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε τα πράγματα να πάνε ομαλά την επόμενη φορά.
Αυτή θα είναι και η πραγματική επιτυχία μιας αποτυχημένης προσπάθειας εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Το πιο σημαντικό πράγμα είναι να παραμείνετε θετικοί και να μην εγκαταλείψετε την προσπάθεια, όσο η ηλικία και η διάγνωση της υπογονιμότητας σας το επιτρέπει.
Να είστε καλά,
Χαρούλα
